«نظریه نثر در ادب فارسی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، شناخت ادبیات معاصر بدون شناخت دقیق جریان‌های ادبی در گذشته ممکن نیست. تحقق این امر، پژوهش‌های تخصصی می‌طلبد. محققان غیر ایرانی، چه‌ آنان که در سنت ایران‌شناسی روسی تربیت یافته‌اند، چه در سنت ایران‌شناسی غربی، به تخصصی کردن حوزه پژوهشی اهتمام داشته‌اند. خدایی شریف مولف این کتاب هم مدیر بخش ادبیات کلاسیک فارسی در دانشگاه ملی تاجیکستان است.

«نظریه نثر در ادب فارسی» نسخه مختصری از پایان‌نامه شریف به زبان روسی است که در زمان حکومت شوروی از آن دفاع کرده است و در سال 2004 به خط سیریلیک فارسی تاجیکی ترجمه شد. هسته اولیه این کتاب در پایان‌نامه کارشناسی ارشد او با موضوع «آرای نظامی عروضی درباره شعر و شاعری» شکل گرفته است.

در برگردانی این کتاب به زبان فارسی، از نسخه روسی آن هم بهره برده شده است. نسخه روسی به صورت پایان‌نامه‌ در اختیار مولف کتاب بوده که در همه موارد هم مفید و موثر نبوده است. مولف گاه مطالب خود را در آن نپسندیده و گاهی به علت دخل و تصرف بسیار در نسخه تاجیکی، مطالب مهمی وجود داشته که در نسخه روسی نبوده است. می‌توان گفت نسخه فارسی که این به چاپ رسیده، دقیق‌تر از دو نسخه مورد بحث است.

بخش اول این کتاب درباره «سبک شعر در نثر فارسی» است که فصل اول آن با عنوان «مساله‌های زبان نثر در شعرشناسی فارسی» به دو مقطع «تحول نظری در ساختار هنری(پائتیکا)» و «نظام علوم و ساختار هنری نثر» تقسیم می‌شود. فصل دوم بخش اول کتاب درباره «سبک شعری در سخنوری و زبان نثر» است که به 6 مقطع تقسیم می‌شود. این 6 مقطع عبارت‌اند از: آغاز شناخت سبک سخن، سبک شعری از نظر امیرخسرو دهلوی، نظر امیرخسرو درباره سخنوری و سبک‌های زبان فارسی، سبک مترسلان از نظر امیرخسرو، آرای امیرخسرو درباره سبک شاعرانه و مرحله کمال در شناخت سبک سخن.

بخش دوم کتاب «اصول و شیوه‌های بیان اندیشه‌های ادبی» شامل چهار فصل است. ابتدای این بخش درآمدی بر اصول و شیوه‌های بیان اندیشه‌های ادبی آمده است و سپس فصل اول با عنوان «مقام نویسنده در جامعه» آغاز می‌شود. «نویسنده و سیاست» و «دبیر و هنر او» از عنوان‌های اصلی این فصل کتاب هستند. فصل دوم «اصول خلاقیت یا آفرینش هنری» است که نگاهی به سنت‌های ادبی، وثاقت شناخت ادبی، هدف از خلاقیت یا آفرینش هنری و خودآگاهی نویسنده و ویژگی مساله شکل و مضمون 4 عنوان اصلی این فصل هستند که فصل چهارم به دو مقطع ویژگی تصویر یا بازنمایی و معنای آن و همچنین تناسب لفظ و معنا تقسیم می‌شود.

فصل سوم از بخش دوم کتاب، نسبت به فصل دوم حجم کمتری دارد و با عنوان «فلسفه، منطق،‌ خطابه، زبان نثر» شامل 3 بخش «مقدمات منطقی در سخنوری و زبان نثر»، «آراء و اندیشه‌های ناصر خسرو درباره نثر» و «بحث علم خطابه» است. فصل چهارم «ارزش ادبی تفسیر و شرح‌ها» نام دارد و دو بخش با عناوین «شرح، تاویل و تفسیر» و «شرح اثرهای ادبی» را در برمی‌گیرد. بخش سوم کتاب هم درباره «انواع نثر در ادب هنری» است و 9 عنوان اصلی افسانه، داستان، حکایت، مقامه، قصه، مقامات، طبقات، مثل و لطیفه را شامل می‌شود.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

درباره هدف و نقش اجتماعی و ویژگی کتاب‌های تاریخی در آغاز تاریخ طبرستان و رویان و مازندران نوشته میرسید ظهیرالدین بن سیدالدین مرعشی مطالبی آمده و آرای او عنوان شده است. وی اهمیت دینی کتاب‌های تاریخی را به گفته پیشینیان خود افزوده است. به نظر او « و غرض از آن مجرد قصه‌خوانی و خوش‌آمد طبع و هوای نفسانی نباشد و غرض کلی و مقصد اصلی بر آن باشد که از داشتن آن فایده دین و دنیا به حاصل آرد که اگر مقصد از آن فایده در این نبودی، خدای تعالی اعز شانه در کلام مجید ذکر انبیا و اولیا که پادشاهان دین و دنیایند نکردی و احوال کفره و فجره و فسقه را خسر الدنیا هم  به استفسا نفرمودی»

مورخ سده پانزده میلادی میرخواند در مقدمه کتاب روضه الصفا اندیشه پیشینیان خود را درباره ارزش اخبار و تاریخ نیز با ژرف‌نگری بیان می‌کند. این مقدمه  در بیان ماهیت مساله با هدف‌های ابوالحسن بیهقی و رشیدالدین فضل‌الله قرابت زیادی دارد...

این کتاب با 488 صفحه، شمارگان 2 هزار نسخه و قیمت 11 هزار تومان منتشر شده است.